‘Mag dat? Bij de staatsomroep?’, de man was oprecht verbaasd toen ik hem vertelde over het kritische televisieprogramma dat ik aan het maken was. Hij was ervan overtuigd dat programmamakers van NPO (‘de staatsomroep’) oekazes van hogerhand krijgen over welke onderwerpen ze wel en niet mogen behandelen. Een andere man mengde zich in het gesprek: ‘Je gaat mij niet wijsmaken dat je ongestoord je gang kunt gaan als jij met een heel kritisch verhaal over de overheid komt. Dan wordt er op een zeker moment heus wel ingegrepen.’

Oprechte verbazing

Ik was op mijn beurt oprecht verbaasd. Ik wist natuurlijk dat deze ideeën her en der in den lande leefden, maar nog nooit had iemand mij er persoonlijk mee geconfronteerd. Mijn verbazing was ook zo groot omdat deze opvattingen over de gang van zaken bij de omroep zo ver afstaan van wat ik dagelijks ervaar. Nooit heeft een baasje een onderwerp gestaakt omdat het de regering zou kunnen schaden. Nooit is verzocht de toon of de aanpak te wijzigen omdat Rutte en de zijnen erdoor in verlegenheid zouden kunnen komen.

Integendeel. Ik vind het een beetje gênant om iets wat voor mij zo vanzelfsprekend is expliciet op te moeten schrijven, maar zo zijn de tijden. Een journalist controleert de macht en als hij burgemeesters, ministers of leden van het Koninklijk Huis in het nauw kan brengen, dan is hij dolblij en zal hij dat zeker niet laten. Ook zijn bazen zullen hem niet afremmen maar aanmoedigen.

Meningen

Ik vertelde de mannen dat er heel veel kritische programma’s op televisie te zien zijn. Dat er mensen bij talkshows worden uitgenodigd die het niet met het beleid eens zijn, dat Nieuwsuur ministers ten val heeft gebracht, Zembla geregeld in de stront van bedrijven en overheden roert en dat ik zelf met De Monitor ook vaak genoeg misstanden aan de kaak heb gesteld. ‘Dat klopt, maar je geeft vervolgens geen mening!’ Dat het niet de taak is van journalisten om te vertellen hoe mensen over de gepresenteerde feiten moeten oordelen, overtuigde hem niet: ‘Dat is jouw keuze.’

Inmiddels lijkt soms het omgekeerde te gebeuren van wat complotdenkers beweren. Mensen worden in programma’s uitgenodigd om volstrekt ongefundeerde meningen te geven, omdat ‘dat geluid ook gehoord moet worden.’ Tegenover het verhaal van een wetenschapper die jarenlang heeft gestudeerd, wordt de opvatting gezet van iemand die zich op het internet flink in de zaken heeft verdiept of ‘gewoon een gevoel’ heeft. En stel nu dat zo iemand zijn kletskoek leuk kan vertellen, dan wordt hij gewoon nog een keer uitgenodigd. Waarom? Omdat omroepen wel degelijk geregeerd worden door een kwalijke macht die niets te maken heeft met journalistieke ijver, speurzin en tegels lichten en overigens ook niet met de vermeende behoefte om elites te beschermen. 

Macht van de kijkcijfers

De duistere macht die programmamakers regeert en die sterker is dan alle andere, is die van de kijkcijfers. Het kan zijn dat goede programma’s niet altijd voor goede kijkcijfers zorgen, omgekeerd geldt het in Hilversum wel: een programma met goede kijkcijfers is per definitie een goed programma. Het gevaar is dat programmamakers de inhoud van hun programma’s aanpassen aan wat scoort. Dat is een grotere bedreiging voor een goede informatievoorziening dan welk vermeend complot dan ook.

Deze column verscheen eerder in de Volkskrant.