Elke keer als ik een fabriek bezoek, sta ik te kijken van het vernuft waarmee de productielijnen zijn gebouwd. Potjes die een kwartslag worden gedraaid om een etiket opgeplakt te krijgen, bakjes die even overhellen om in de perfecte hoek te komen om de saus op te vangen uit een bovenhangend spuitmondje, lopende banden die even schudden om poeder beter te verdelen. Ingenieus.

Toch willen wij dit niet. Wij willen ambachtelijk. En dus verkopen fabrieken ons hun supersonisch geproduceerde waar alsof het in een rommelig keukentje is gemaakt, ‘volgens oma’s recept’ en ‘handgemaakt’. Waarom? Waarom niet de vooruitgang in het productieproces vieren?

Hoe meer de techniek voortschrijdt, des te meer handgemaakte waar op de markt lijkt te komen. Je hebt handgemaakte kleren, handgeknoopte tapijten, wijn van handgeplukte druiven, met de hand geoogst Keltisch zout, handgevouwen stollen van Albert Heijn, handgepopte popcorn en handgekookte chips. Emma Curvers wees mij via Twitter op de ‘handgezouten bacon’ van Jumbo. Waarom zou die beter zijn dan machinaal gezouten bacon? En hoe handzout je bacon? De consumentenlijn antwoordde per mail: ‘Handgezouten bacon heeft meer smaak. In plaats van dat de (sic) zout in de bacon wordt gespoten is hier (de naam zegt het al) de bacon met hand gezouten.’ Mijn vragen om verdere verheldering leverden niets op.

In de broodwereld heeft het handgebeuren een vlucht genomen. Zo heeft Bakker van Maanen ‘sinds 2014 in enkele winkels een Handgemaakt bakkerij. Voor het maken van brood gebruiken we maar 1 machine en dat is de kneedmachine’. Juist. Een beetje met de hand, een beetje met de machine. Een oven zullen ze ook wel hebben.

De kleffe voorverpakte sandwiches van Sanday’s zijn ‘all handmade naturally’. Ik bel Yoeri Maas van Sanday’s.

Die boterhammen worden met de hand gemaakt?
‘Dat klopt.’

Hoe?
‘Die beleggen we in onze keuken in Amsterdam. Ze worden wel automatisch gesneden met machines.’

Ze worden dus met de machine gesneden en dan belegd.
‘Ze worden eerst belegd, dan met de machine gesneden en het verpakken gaat ook automatisch.’

Dat gaat ook automatisch? Dus alleen het beleggen gaat met de hand?
‘Dat klopt.’

Wat is het voordeel van een deels handmatig proces?
‘Dat het een ambachtelijker product is. Het heeft een betere beleving en dat willen we graag uitstralen.’

Welkom in marketingland. Maar wat als spullen echt handgemaakt zijn? Is dat dan beter? In Bangladesh heb ik gezien hoe kleren met de hand worden gemaakt. Fabrieksarbeiders naaien een lange dag lang alleen maar mouwen aan overhemden. Een ander doet alleen kragen. Zwaar en geestdodend werk voor weinig loon. De baas van een visfabriek in Vietnam noemde zijn personeel ‘goedkope handjes’. Arbeiders die heel zwaar werk doen voor heel weinig geld. Stukken goedkoper dan een machine. Hoe romantisch gaat dat met de hand oogsten van Keltisch zout, denkt u?

‘Met de hand’ klinkt fijn ambachtelijk en sympathiek, maar vaak gaat er een hoop leed en uitbuiting achter schuil. Geef mij maar machinaal.

Deze column verscheen eerder in de Volkskrant.