Wat is het doel van bedrijven? Grofweg gezegd – want er zijn natuurlijk ook allerlei uitzonderingen; commerciële organisaties die mooie spullen willen produceren en de aarde mooier willen maken – zijn bedrijven op aarde om geld te verdienen. Als ze al niet immoreel zijn, dan zijn ze wel amoreel.

Kosten, prijs en marge

In het heerlijke BBC-programma The Apprentice, waarin een stel egomaniakale jonge ondernemers strijden om een investering van (Lord) Alan Sugar, legt de hoofdpersoon van de show meermaals uit welke factoren daarbij van belang zijn: kosten en prijs. Het verschil daartussen is de marge. De prijs is natuurlijk lastig, want als die te hoog is, dan koopt niemand je product. En dus is het slim eerst naar de kosten te kijken: die moeten zo laag mogelijk.

Nu heeft de Consumentenbond een onderzoek gedaan dat haar Duitse evenknie eerder al deed. Die Duitsers bekeken daarvoor heel veel producten met een ‘verbeterd recept’ en constateerden dat het recept weliswaar verbeterd was voor de producent, maar niet voor de consument: hoogwaardige ingrediënten als noten, vlees en fruit waren doorgaans vervangen door minderwaardige en goedkopere varianten vol suiker, zout, vet, smaakstoffen, emulgatoren, aroma’s en andere rommel.

Afname hoeveelheid hoogwaardige ingrediënten

Onze eigen Consumentenbond vergeleek de samenstelling van ruim zeshonderd supermarktproducten met diezelfde producten vijf jaar geleden. Ook in dat onderzoek werd geconstateerd dat in veel gevallen de hoeveelheid hoogwaardige ingrediënten was afgenomen: zo daalde het visgehalte van de lekkerbekjes van Albert Heijn van 75 procent naar 55 procent, verlaagde de fabrikant van Bertolli vloeibaar (een margarine) het aandeel olijfolie van 20 procent naar 7 procent en stopt Plus nu 6 procent bosvruchten in de siroop met bosvruchtensmaak waar dat eerder 19 procent was. In 60 procent van de veranderingen ging het om huismerken.

Het is lachwekkend hoe sommige bedrijven reageren op deze bevindingen. De Consumentenbond schrijft dat supermarktketen Plus zegt dat hun bosvruchtenlimonade ‘nog precies hetzelfde smaakt, omdat de smaak vooral wordt bepaald door aroma.’ En: ‘Albert Heijn stelt zelfs dat zijn lekkerbekjes erop vooruit zijn gegaan doordat er een dikkere krokante laag omheen zit.’ Je moet maar durven. Dit is dus precies het soort rommelvoer waar we overgewicht van krijgen en ziek van worden. Bedrijven zijn op aarde om geld te verdienen en kijken daarvoor vooral naar de kosten.

De omgeving moet veranderen

Wat Lord Sugar zijn kandidaten ook zou kunnen aanraden, is aanwezigheid. Zo beschreef Michael Mosse ooit dat Coca Cola mede zo populair geworden is door ‘alomtegenwoordig’ te zijn. Onontkoombaar. Hoe meer ongezond waar er in de omgeving wordt aangeboden, hoe meer ongezond de norm wordt. Om die norm te veranderen, moet je de omgeving veranderen. Onze overheid is met tabak al een tijdje bezig dit te doen.

Vanaf juli mogen supermarkten geen sigaretten meer verkopen en vanaf 2030 mogen ‘gemakszaken’ zoals Ako en Primera dat ook niet meer. Dan resteren alleen de officiële tabakszaken nog. Heel goed. Maar wat Primera nu gaat doen? Het richt een hele keten van tabakszaken op. Verslaving en longkanker interesseren het bedrijf niet. Amoreel of toch misschien immoreel? Ze zijn op aard om geld te verdienen.

De enige partij die nog kan waken over onze gezondheid – en dat ook zou moeten doen – is de overheid. Die kan regels stellen voor de samenstelling van voedsel – 80 procent van de supermarkt is ongezond – en bepalen hoeveel tabakszaken er überhaupt mogen zijn.

Deze column verscheen eerder in de Volkskrant

Afbeelding: Arek Socha via Pixabay