Columns & verhalen

Even een quizvraagje, om te kijken of u hebt opgelet: wie is de allermachtelooste minister van Nederland? Nee, H & M (uit weerzin weiger ik hun namen nog voluit te schrijven) zijn het allebei niet, ook al begrijp ik dat ze veel genoemd worden. H. heeft natuurlijk geen enkele grip op de situatie en grote baas M. die al in de toeslagenaffaire toegaf ‘formeel eindbaas te zijn’ – alsof die formele rol verder geen enkele verantwoordelijkheid met zich meebracht – is in een half jaar tijd zo ontzettend afgebladderd dat we inmiddels dwars door de grote leegte van zijn ziel kijken. Maar de aller, aller, allermachtelooste minister is niet H. of M., maar F.: Ferd Grapperhaus.

De emoties van Grapperhaus

Dat zeg ik met een zwaar gemoed, want aanvankelijk leek Ferd mij een geschikte vent. Geen robotachtige vakminister als Stef Blok die vast zijn dossiers goed kent maar verder gespeend lijkt van elk gevoel, maar een man van vlees en bloed die barst van de emoties. En die toont ie. Keer op keer op keer. Telkens namelijk wanneer er iets vreselijks gebeurt wat onder de verantwoordelijkheid van zijn ministerie valt.

Grapperhaus verschijnt dan voor de camera’s, zucht diep, loopt rood aan. Zijn prachtige kale hoofd verhult niks, zijn ogen – mooi gekadreerd door een metalen brillenframe – spuwen vuur en hij begint te praten. Dat hij diep geschokt is. Dat dit niet kan in Nederland. Hij valt even stil en kijkt dramatisch in de verte. Hij stoot een dierlijke kreet uit. Dan zegt hij dat de daders gepakt zullen worden. Dat Nederland deze lafhartige daden niet onbestraft laat. De eerste keren dat ik hem zo zag, was ik onder de indruk. Mooie kerel, dacht ik. Oprecht.

Een sleets ritueel

Maar langzamerhand worden de emotionele uitbarstingen van onze Ferd een sleets ritueel. Als je telkens daadkrachtig wil overkomen zonder de daad bij het woord te voegen, word je vanzelf de allermachtelooste minister van het land. Na elke moord, na elke bedreiging, na elke rel verschijnt het woedend aangedane hoofd van Ferd in beeld. Alsof hij is ingehuurd als emotie-tolk die alles wat leeft in het kabinet moet omzetten in een niet mis te verstane uiting van gevoelens.

Maar wat doet de minister? Begrijpt hij überhaupt hoe erg de situatie is? Hoe ondermijnend de georganiseerde misdaad te werk gaat? Hoe de onderwereld verweven raakt met de bovenwereld? Hoe Nederland een narcostaat dreigt te worden, of inmiddels al is geworden?

De Nederlandse zelfoverschatting

Het lijkt er niet op. Grapperhaus zei onlangs in de Kamer: ‘Criminelen hebben hier geen vrij spel en we zijn ook geen narcostaat, want dan stond hier iemand met een exotische achtergrond.’ Oftewel: zolang ministers niet ‘exotisch’, maar blond, onbehouwen en wit zijn, hoeven we ons nergens zorgen over te maken. Deze uitspraak is niet alleen racistisch, maar ook grenzeloos naïef. Hij is typerend voor de Nederlandse zelfoverschatting, die ervan uitgaat dat wij alles perfect geregeld hebben, dat elke maffiabaas eruitziet als Tony Montana of El Chapo, misdaad niet bij onze volksaard past en dus ‘on-Nederlands’ is.

Die misvatting maakt ons land (naast de geografische ligging) perfect voor de georganiseerde misdaad. Zelfs als ze zich voor onze ogen afspelen, willen we de ernstigste wetsovertredingen (herinnert u zich de bouwfraude nog?) niet eens zien. Helaas geldt dit ook voor onze minister van Justitie.

Afbeelding: Gino Crescoli via Pixabay

Sorry, sorry, sorry, het spijt ons. Echt! We staan er zelf soms ook van te kijken hoeveel leed wij u, onze burgers, hebben aangedaan. Het is gewoon bijna niet te bevatten dat je mensen zo veel pijn en verdriet kunt doen. Als ik uw verhalen hoor, dan krab ik me ook weleens achter de oren. Hebben wíj dit veroorzaakt? Ík? Dat besef doet gewoon pijn, snapt u? Misschien niet zo veel pijn als u heeft geleden, maar toch. Ook pijn. Ik hoop dat u dat weet en begrijpt. En voelt. Dat u als slachtoffer lijdt, maar wij als dader ook.

Het domme volk begrijpt het niet

Ik herinner mij nog goed hoe politici vroeger, voor mijn tijd, altijd alles gingen uitleggen. Als ze zetels hadden verloren of een impopulaire maatregel hadden genomen, dan gingen ze het land in om hun beleid uit te leggen. En niet zomaar uitleggen, maar ‘beter uitleggen’. Op zich snap ik dat wel. Ze waren overtuigd van hun eigen gelijk, hun plannen waren goed, alleen het domme volk (niet mijn woorden!) begreep het niet. Dus het lag nooit aan de verkeerde plannen of aan het verkeerde beleid, maar aan de uitleg van dat beleid. Als die beter was, zou het volk het eindelijk snappen, de maatregelen omarmen en zich weer achter de opzijgeschoven politicus scharen.

Nogmaals: ik snap dat. Het is ook bloedirritant als je je dag en nacht uit de naad werkt voor je landgenoten en je alleen maar stank voor dank krijgt. Dan wil je ze weleens door elkaar schudden: wanneer dringt het nou eens tot jullie botte hersenen door dat ik goed ben! Hartstikke goed! Als mens, maar ook als politicus en premier! Hou van mij, verdomme! Maar dat doe je natuurlijk niet. Dat zou toch allemaal verkeerd kunnen worden uitgelegd. Dat kan je de kop kosten. Dus gaan we tegenwoordig luisteren.

Excuses…

Luisteren en onze excuses aanbieden. Meer niet. Beloften? Kan, maar pas daar mee op! Liever gewoon het luisterend oor. Stel je eens voor dat je als eenvoudige Groninger van wie het huis verwoest is door de gaswinning, bezoek krijgt van de premier die jouw hele verhaal wil aanhoren? De premier en een stel ministers bij jou over de vloer, dat maakt indruk hoor!

Met die slachtoffers van de toeslagenaffaire precies hetzelfde. In de Tweede Kamer werd een documentaire over hun leed vertoond. Er waren een paar slachtoffers bij en ook een heleboel politici. Ik had die dag helaas iets belangrijkers, maar indrukwekkend was het wel. Heel veel politici boden hun excuses aan. Prachtig. Dat deden wij in Groningen ook. Diep door het stof gingen we. Dat is niet makkelijk, maar het moet. Het lucht op. Voor de slachtoffers, maar ook voor ons.

Wat wel pijn doet, is dat veel van die slachtoffers niet meer op onze excuses zitten te wachten. ‘Voor sorry kopen we niks’, zeggen ze dan. ‘Los de problemen eindelijk op.’ Hoe dan? Ik zou niet weten hoe. Zo cynisch en ondankbaar. Snap dan eens hoe moeilijk en knap het is als iemand van mijn statuur zo door de knieën gaat! Een nieuwe bestuurscultuur is leuk, maar dan moet het volk ook meewerken.

Beste Jesse,

Je bent boos en teleurgesteld, en dat snap ik. Het is toch ongelooflijk dat we nu met hetzelfde kabinet zitten opgescheept dat vlak voor de verkiezingen was afgetreden vanwege de toeslagenaffaire? Ja, tuurlijk. Het kabinet had bij die verkiezingen zelfs zetels gewonnen en had dus een mandaat om verder te gaan, maar kom op nou! Zo verandert er toch niets? Nieuwe bestuurscultuur met dezelfde ploeg, maak dat de kat wijs. Zeker als de onbetrouwbare opportunist Mark de boel weer gaat leiden. Die gaat dus gewoon weer onderhandelen met mensen die hem helemaal niet meer moesten. Met Gert-Jan van de ChristenUnie, die het niet geloofwaardig vond ‘als de man die verantwoordelijk is voor die cultuur, het kabinet gaat leiden dat die cultuur juist moet veranderen’. En met Sigrid ‘hier scheiden onze wegen’.

Totaal afhankelijk van Sigrid Kaag

Had ik niet over haar moeten beginnen, Jesse? Te vers? De wonden nog te diep? Juist Sigrid heeft je teleurgesteld. Zij was immers de vrouw die jou en Lilianne het kabinet in zou loodsen. Jullie wilden zó graag meedoen! Vooral jij, bleek uit eerder gepubliceerde gesprekken die je in de ‘Omtzigt, functie elders’-periode met de verkenners had gevoerd. Je was zo makkelijk! De veestapel halveren? Niet per se. Het klimaat? Dat hebben ze in Europa al grotendeels geregeld. En weet je nog dat je bij de formatie in 2017 afhaakte, omdat met de Turkijedeal een ‘morele ondergrens’ zou zijn bereikt? Nu was je niet van plan ‘om het migratievraagstuk op te spelen’. Zelfs met Mark, tegen wie je eerder een motie van wantrouwen had gesteund, wilde je toch weer in zee. Je was een andere Jesse geworden. Een mak lammetje. Een politicus zonder morele ondergrens. Je was tot alles bereid, als je maar mocht regeren.

Alleen moest dat wel met Lilianne van de PvdA. Links zou zich niet uiteen laten spelen. Samen zouden jullie sterker staan. Maar er was een probleem: voor de meerderheid in de kamer waren jullie niet allebei nodig. Dat maakt het lastig om andere partijen te dwingen jullie allebei te accepteren. Nog een probleem: CDA en VVD wilden het niet. En dus was je totaal afhankelijk van Sigrid. Jullie hadden gedrieën met een speld in de vinger geprikt en een bloedverbond getekend. Samen tot het bittere eind. En nu had die verdomde D66-voorvrouw jullie verraden. Ze zag dat ze jullie er niet door kreeg bij de rest en ze koos eieren voor haar geld. Fraai? Nee. Begrijpelijk? Ook.

Teleurgesteld

Jesse, ik snap dat je boos en teleurgesteld bent. Maar kijk ook even naar jezelf. Wat ben jij slecht in formeren. Je hebt twee formaties op rij verklungeld! Die linkse samenwerking ná de verkiezingen was natuurlijk niet handig, hè? Al was het maar omdat GroenLinks-stemmers het niet hadden zien aankomen. Ga of samen de verkiezingen in – fuseer voor mijn part – of ga je eigen weg. Met het niet loslaten bereikte je niets. Als je het slimmer had gespeeld – bij de Algemene Politieke Beschouwingen was je lekker bezig – was je nu klimaatminister en had je het kabinet een stuk progressiever kunnen maken. Daar hadden het land, je partij en je kiezers meer aan gehad. Aan langs de zijlijn zwelgen in het eigen gelijk, heeft niemand wat.

Beste Jesse, ik ben teleurgesteld.